Bir Plaj Nasıl Oluşur?

Plaj Nedir? Ve Özellikleri Nelerdir?

        Plajlar organik çökelti parçalarıyla karakterizedir. Çökeltiler kum, kaya, kabuk, yosun veya çakıllardan oluşabilir. Doğal plajlar gelişmek için binlerce yıl sürebilir; bu süreç, kenarlarında bulunan araziyi aşındıran sürekli su hareketinin sonucu olan bir süreçtir. Esas olarak, kıyıdan uzakta bulunan kayalıklar veya mercan kayalıkları, hareketli dalgalarla aşınır. Ayrıca, nehirler ve yağmur suları, iç kısımlarda bulunan kayalıkları aşındırır. Bu çökeller kıyı şeridi boyunca bir plaj oluşturarak biriktirilir.

Plajların Özellikleri

       Plajlar tipik olarak 4 bölgeye (plaj profili olarak bilinir) ayrılır. Bu bölgelerin her birinde bulunan parçacıklar farklıdır. Örneğin, daha ince tortu, suya daha yakın bulunur. Bu kısmen, hareketli suyun sürekli olarak burada bulunan parçacıkları yıkmasıdır. Plaj iç kısımda ilerledikçe, yüzeydeki parçacıklar boyut olarak büyür. Plajın en dış kenarında, genellikle fırtınalar sırasında yıkanmış olan büyük kayalar bulunmaktadır.

Genel olarak, plajlar ve sahil şeritleri dar bir arazi alanını kaplar ve su hattına doğru aşağı doğru eğim eğilimi gösterir.

                              Plajlar Nasıl Oluşuyor?

Kıyıdan uzakta bulunan kayalar veya mercan kayalıkları, hareketli dalgalarla yıpranır. Bu malzemeler yıprandıkça, bir süspansiyon durumunda dalgalar tarafından taşınan küçük tortu parçacıkları haline gelirler. Daha fazla iç kısımdan gelen çökeltilerde, parçacıklar, daha büyük su kütlesine yıkanırlar, burada, dalgalar tarafından ve aynı süspansiyon haline getirilirler. Bu süspansiyon halindeki partiküller, hareketli suyun artmış aşınma kabiliyetine sahip olmasına neden olarak, suda daha fazla erozyona uğramış parçacıklara neden olur. Bazı durumlarda, balık ve diğer deniz hayvanları erozyon hızına katkıda bulunur. Bu özellikle mercan resifleri yakınında bulunan plajlarda geçerlidir.

Bu hayvanların çoğu, ana besin takviyesi olarak mercan üzerinde büyüyen alglere dayanır. Algleri yediklerinden, yanlışlıkla mercanın küçük parçalara ayrılmasına neden olurlar. Bazı parçalar, bu hayvanların sindirim yollarından geçerek, hatta dalgalar halinde yıkanmış daha küçük parçacıklarla sonuçlanabilir. Erozyonun tipik olarak belirli yer şekillerinin büyüklüğünü azalttığı düşünülse de, bu her zaman böyle değildir. Aslında erozyon aslında bazı plajların büyüklüğünü ve genişliğini arttırmaya çalışır. Bu büyüme, yukarıda sözü edilen tortuları toprağa yatırdığı için oluşur. Buna ek olarak, plajlar nehirlerin erozyona uğramış tortuları okyanusa taşıdıkları nehir deltasının yakınında büyüyebilir. Bu tortu, okyanusa taşınmadan önce sahil boyunca biriktirilir.

Kıyı şeridine ulaşan dalga türü de plajların oluşumunda rol oynar. Suyun geri çekilmesine izin veren yapıcı dalgalar ve plaj partikülleri dalgaların arasında hareket etmeyi durdurur, sıkıştırılmış çökelti ile sonuçlanır. Bu sert plaj yüzeyi, gelecekteki erozyonları önler. Hızlı biçimlendirme yapan ve suyun dalgaların arasına girmesine izin vermeyen yıkıcı dalgalar, suda sabit bir çökelti süspansiyonu durumu ile sonuçlanır. Parçacıklar, kıyı şeridinde biriktirilmek yerine dalgalarda kaldığından, bu bölgelerdeki plajın gelecekte erozyona maruz kalması daha olasıdır. Yıkıcı dalgalarla çökelmeye yerleşmek ve sıkıştırmak için bir şans verilmez.

Plaj Türleri : Plajlar aynı temel özellikleri paylaşsalar da, çeşitli farklılıklar sergilerler. Bu farklılıklar plajların kumlu, kayalık, tropikal ve dondurulmuş da dahil olmak üzere çeşitli tiplerde sınıflandırılabileceği anlamına gelir. Kum ve kayalık kumsallar, isimlerini yüzeylerini kaplayan parçacık türünden alırlar. Kumlu plajlar genellikle yavaş eğimli profilleri ile karakterize edilirken, kayalık sahiller daha fazla eğim açıları sergilemektedir. Eğimde bu fark, parçacık büyüklüğündeki farklılıktan kaynaklanmaktadır. Örneğin kayalık sahillerdeki daha büyük parçacıklar, dalgaların güçlerini daha çabuk kaybetmesine neden olur. Bu nedenle, dalga kumlu bir plajdaki kadar uzaklara ulaşamaz ve sonuç olarak eğim daha da yükselir.

Tropik bir plaj tipik olarak verimli topraklar tarafından desteklenen çok çeşitli bitki yaşamına ev sahipliği yapar. Donmuş bir plaj nadiren bitki örtüsüne sahiptir ve en çok buz ve kayalarla kaplıdır. Bu özel plaj türlerine ek olarak, sahil şeridi de zaman içinde tükürükler oluşturabilir. Bir tükürük, plajdan yakındaki suya uzanan bir arazi alanıdır. Bu oluşumlar, sahile karşı bir açıyla esen rüzgarın sonucu olarak ortaya çıkar.  Plaj alanını büyük dalgalardan ve kuvvetli rüzgardan korumak için çalışır. Bu korunan alan, genellikle bataklık gibi habitatların oluşumuyla sonuçlanan, silt olarak bilinen çok ince bir tortu türü toplar. Aynı zamanda plajlar zamanla büyüyebildikleri gibi, geri çekilebilirler.

Plaj durgunluğu hızlı bir oranda oluşabilir veya daha uzun bir süre boyunca gerçekleşebilir. Tsunamiler ve kasırgalar gibi fırtınaların çok kısa bir sürede plajlara büyük tahribata neden olduğu bilinmektedir. Bu aşırı hava koşullarındaki güçlü dalgalar ve rüzgarlar, toplanması yıllar süren kum ve diğer tortuları taşır. Ek olarak, bu fırtınalar normalde kumun yerinde kalmasına yardımcı olan sahil şeritlerinin çoğunu çıkarır.

Küresel iklim değişikliğinin bir sonucu olarak yükselen deniz seviyeleri de plaj durgunluğuna neden olmaktadır. İnsan aktivitesi de plaj durgunluğuna katkıda bulunabilir. Plajların büyümesi için, örneğin, aşınmış parçacıklar gereklidir. Bu, dalgaların aşınabilecek ve daha sonra sahil şeridi boyunca biriktirilebilecek tortuya dönüştürülebilen malzemelere erişim gerektirdiği anlamına gelir. Kentsel gelişim, baraj projeleri ve nehirleri yeniden yönlendirmek, su kütlelerinin yakınında bulunan aşılabilir arazi miktarını azaltabilir.

Bu insan faaliyetleri ilerledikçe, dalgalarda asılı bulunan çökelti azalır. Suda daha az çökelti ile plaj boyunca daha az parçacık çökelir ve bu da durgunluğa neden olur. Plaj durgunluk Kaliforniya, Fransa’nın Atlantik kıyısında ABD devlet Pasifik kıyısında ve Hollanda’da Hollandalı sahil gibi yerlerde de dahil olmak üzere tüm dünyada kumsallarda görülebilir.